Tentoonstelling: Paper Art, t/m 29 oktober in Coda Museum, Apeldoorn.
Tussen alle vernuftige toepassingen van papier valt het werk van Miriam Londoño op als poëtisch en schijnbaar immaterieel. Een kunstwerk poëtisch noemen is dikwijls een gemeenplaats of een gemakkelijke manier om iets niet onder woorden te hoeven brengen, maar hier is het op zijn plaats. Deze bescheiden, open netwerken van kleurige lijnen die soms een figuratieve voorstelling verbeelden en andere keren een niet direct te herleiden structuur, zijn als visuele poëzie op de wand. Ze lijken geschreven in een kalm, verzorgd handschrift, met een vlakke lijn als resultaat die op nauwkeurig door de kunstenaar bepaalde plaatsen van kleur kan veranderen. Dat het om papier gaat is interessant, maar staat niet op de voorgrond.
‘Ik teken niet op, maar met papier’, zegt Londoño daarover op haar site. Ze heeft een veelomvattend oeuvre opgebouwd dat in Nederland goed bekend kan zijn omdat ze hier, als geboren Colombiaanse, al heel lang woont en veel heeft geëxposeerd. Haar bijdrage aan de expositie Paper Art geeft er maar een beperkt beeld van, en toch springt het eruit. Fugitivos (Vluchtelingen) uit 2015 is een aangrijpend beeld van een stoet lopende mensen, bepakt en bezakt met primitieve tassen en manden, verdreven van de plek waar ze thuis waren en op weg naar een onbekende bestemming. Er schuilt een mooi contrast in de herkenbaarheid van zulke optochten en het feit dat deze mensen geen gezicht hebben. In de manier van tekenen en overzetten naar papier (ik neem aan dat zij die twee fasen in het proces gescheiden houdt) zit iets slordigs en tegelijk moet je erbij denken aan barokke uitbeeldingen van grote groepen. Op vergelijkbare manier maak je in je hoofd de sprong van een actuele nieuwsfoto, afkomstig van welk continent dan ook, naar een verbeelding van de Lijdensweg (Londoño maakte in 2016 ook een serie die Via Dolorosa heet), de Vlucht uit Egypte of de Intocht in Jeruzalem.
Elke bijeenkomst van een groep mensen heeft het karakter van een viering, een ritueel. De kunstgeschiedenis biedt er een onafgebroken reeks indrukwekkende voorbeelden van, van bruiloften, maaltijden, begrafenissen, oorlog en bevrijding. Het is spijtig dat het verbeelden van gezelschappen uit de hedendaagse schilderkunst verdwenen is – om een banale reden: niemand kan het nog -, maar dat betekent niet dat zulke groepen uit het oog zijn geraakt. De optocht, de processie, de verdrijving en deportatie van gevangenen en vluchtelingen, ze zijn als motief in de kunst springlevend. Johannes Grützkes Optocht van Volksvertegenwoordigers uit 1991 in Frankfurt, Thomas Schüttes Die Ankunft der Fremden uit 1992, de film More Sweetly Play the Dance van William Kentridge uit 2016, het zijn slechts enkele voorbeelden met een monumentale uitstraling en betekenis. De anonieme massa in beweging, te voet, is het historiestuk bij uitstek van de eeuw van de ruimtevaart.
Miriam Londoño voegt zich in die reeks. De toelichting in het tekstboekje (‘… gaat in op de vluchtelingencrisis met afbeeldingen van stromen vluchtelingen…’) doet haar tekort. Zij gaat er juist niet op in, ze schrijft geen boek en ontvouwt geen redenering. Zij maakt er een beeld van en tilt het uit de actualiteit naar het niveau van universele herkenbaarheid en ontroering. Zij slaat je met stomheid, maar daarom hoeven we nog niet te doen alsof we ons taalvermogen hebben verloren. Dit is taal, met gekleurde inkt op de wand geschreven en onuitwisbaar in ons bewustzijn gegrift.