Tentoonstelling: Jan de Bie, De Aleph, t/m 28 oktober 2018 in Kunstruimte Willem Twee, Den Bosch.
Schilder en graficus Jan de Bie is niet de eerste kunstenaar die zijn fantasie op hol voelde slaan bij het lezen van De Aleph van Jorge Luis Borges. De ‘kleine, van kleur verwisselende bol met een ondraaglijke gloed’, ongeveer twee, drie centimeter in doorsnee, onderaan de keldertrap, dit punt waarin alle punten samenkomen, laat zich vanzelfsprekend niet in een beeld samenvatten. Het is de vraag of die Aleph bestaat en of iemand, ja zelfs de auteur van het verhaal die tegenover de volle neef van Beatriz Viterbo bevestigt dat hij ‘het onbevattelijke heelal’ heeft aanschouwd, hem ooit werkelijk heeft gezien. Daar ligt dus ruimte voor de verbeelding. Jan de Bie kiest meestal niet positie onderaan de keldertrap, maar in ruimtes die van vloer tot plafond met boeken zijn bekleed. Dikwijls bevindt zich ergens daarin ook wel een globe en die zou je met enige goede wil als het multum in parvo (het al in het klein) kunnen beschouwen. Voor wie dit allemaal raadselachtig vindt klinken: het verhaal van Borges beslaat slechts twintig pagina’s. Lees het, veel zal duidelijk worden en wat dan nog geheimzinnig blijft ligt niet aan mij.
Een boekenverzameling, of die zich nu in een bibliotheek bevindt of in een antiquariaat, is een concentratie van kennis, inzichten, beschrijvingen en interpretaties. Elk van die boeken is op zichzelf een gesloten, afgerond geheel, omvat door een band waarvan in de kast niet veel meer dan de rug zichtbaar blijft. Dit ritme van blinde ruggen is een feest voor de graficus en zo gaat Jan de Bie er ook mee om. In lino en ets zijn de dunne lijn en het zwart-wit-contrast (het zwart soms vervangen door rood of blauw) de middelen bij uitstek om een ruimte te bouwen. Kwestie van elementair perspectief, een afwisseling van horizontale en verticale vlakken en dikwijls een of meerdere personages in het centrum.
In zijn schilderijen pakt het ritme van boekbanden, meestal in één of slechts enkele kleuren, juist heel vlak uit. Het is een wereld van verschil: zo trefzeker hij is als graficus, zo zoekend is De Bie als schilder. Hij zal zelf de eerste zijn om dat te beamen. Het persbericht van de expositie in Den Bosch maakt speciaal melding van deze onzekerheid over wanneer een schilderij af kan worden genoemd en – voor zover dat al niet hetzelfde is – goed. Hij ziet het zelf niet direct en het is al vaak voorgekomen dat de doeken waarover hij ontevreden was, later de beste bleken te zijn. De exemplaren die mij het best bevallen hebben een strak regime van korte verfstreken, van dichtbij niet meer dan een abstract patroon waarin je geleidelijk diepte gaat zien. De Aleph uit 2018 is zo’n doek, het lijkt half voltooid met onderin een staketsel van blauwe lijnen tegen een blanco achtergrond dat van links en van boven met een krachtig rood wordt ingevuld. De schilder lijkt op een willekeurig moment met dat invullen gestopt te zijn, alsof er geen tijd meer was voordat de expositie open moest. Maar zo is het helemaal niet. Mijn suggestie dat het blauwe lijnenspel, dat aan de kubistische Mondriaan en Constant’s Nieuw Babylon doet denken, aanvankelijk het hele doek vulde, klopt niet. En het rood is… ver genoeg. Het is meer colorfield dan boekenkast en toch verbeeldt de ruimte onmiskenbaar weer zo’n magazijn van kennis, zij het nu met grote gaten.
De tentoonstellingszaal in de prachtige Willem Twee-fabriek is royaal gevuld met hoofdzakelijk recent werk van De Bie die behoorlijk productief is. Er zijn wanden met tekeningen, tientallen prenten en schilderijen uit de periode 1985 tot nu en daarbij zijn er nog tafels met materiaal uit het atelier dat meer inzicht kan geven in zijn wereld. Dat alle punten hier samen komen zou teveel gezegd zijn, maar het is veel, veelzijdig en vitaal. Wat kan een mens meer verlangen?
Iets anders: de jonge Syrische schilder Raafat Ballan, over wie ik op 11 maart 2018 schreef, exposeert tot en met 25 november in het Herman van Veen Arts Center, Landgoed De Paltz 1 in Soest.